Orta Asiyanın arazisinde çeşitli dağ silsileleri yerleşmişdir. Orta Asiya dağlarının esas hüsusiyyetlerinden biri orman bölgesının çok zayıf ifade olunmasıdır. Hetta bir çoğu yerlerde orman bölgesı tamamen kalkınma etmemişdir. Orta Asiya dağlarının çoğu hissesi düzenlik ve çimen bitkileri ile örtülmüşdür. Şu sahade orman örtüyünün olmaması ile elakedar, Orta Asiya dağlarında orman-podzol tipli topraklar kalkınma etmemişdir. Dağların yüceliği ile elakedar , Orta Asiyanın dağlık bölgelerinde torpağın dikey yayılma kanunu çok aydın göze çarpıyor. Aşağıda Orta Asiya dağlarının:
Kopet-dağ, Pamir, Ferkane Yalı ve Cankur Alatau dağ sistemlerinin toprak örtüyünün kısaca karakterini kayd etmeliyik.
Kopet-dağ: Şu dağ SSRİ ile İran sınırı arasında yerleşmiştir. Şu dağ sistemi batıdan doğuya 500 km-e kadar uzanıyor. Çok yüce olmadıklarına göre, onların daimi kar zirveleri yokdur. Şundan başka, orman örtüyünün çıplak olması Kopet-dağ sistemini sahra dağları gibi karakterize ede biliyor. Şuranın fiziki-coğrafi ortamı çeşitli olduğuna göre toprak örtüyü de çok çeşitlidir. Şurada esas yayılmış toprak tiplerinden:
1. Koyu ve açık kestane topraklar.
2. Dağ sahra-düzenlik boz toprakları.
3. Sahra boz topraklar, kalkınma bulmuşdu.
Şu topraklar aşağıda yazdığımız nevbet ile bir-birini evez ediryolar. Dağın yüksekliklerinde koyu kestane topraklar yayılmışdır. Şunların arasında çok nadir hallarda karamtıl topraklara da tesadüf etmek oluyor. Koyu kestane topraklar 1100-2800 metr yüceliklerde kalkınma şulmuşdu. Şu topraklardan aşağı 500-1100 metr yüceliklerde kestane topraklar yerleşmişdir. Şu bölgeden bir kadar aşağı 300-500 metr yücelikde sahra-düzenlik boz topraklar yayılmışdır. Şu topraklar dağ bölgelerı ile düzenlik bölgelerı arasında geçid bölgesını ehate edir.
Nehayet, dağ sistemini ehate eden dağ eteklerinde sahra boz topraklar kalkınma şulmuşdu. Şu toprakların ana kayaları prollüviyal ve dellüviyal çöküntülerden ibarettir.
Kopet-dağın dağ toprakları düzenlik yerine nisbeten nemişli olduğuna göre şunlar esasen ekinçilikde kullanılıyor.
Pamir: Şu dağlar çok yüksek sahra dağ yaylalarından ibaretdir. Şunların yüceliği 5000-5500 metre kadardir. Pamir dağ sistemi doğui ve batı diye 2 yere ayrılıyor. Pamirin doğu hissesinde yerleşen yüksek yücelikler, iklimine göre soğuk ve kurudur. Şu cehetden hemin hisseye tipik dağ sahrası gibi karakterize etmek olur. Batı hissesi ise çok mürekkeb girintili-çıkıntılı rölyefe malik olup, ister bitki örtüyü, isterse de toprak örtüyüne göre doğu hissesinden keskin süretde farklanıyor.
Pamir dağlarının toprak örtüyü:
Boz topraklardan, çorak ve çoraklaşan topraklardan ibaretdir. Çoğu zaman şurada çorak çimen topraklarına ve sepici kumlara tesadüf etmek oluyor.
Ferkane Yalı: Ferkane dağ yalları Tyan-Şan dağ sistemine dahil olub hüsusi toprak örtüyüne malikdir. Akademik Prasolovun apardığı tedkikata göre, şurada aşağıda kayd etdiyimiz toprak bölgelarıne ayırmak mümkündür.
1. Alp bölgesını dağ-çimen ve karamtıl toprakları.
2. Karamtıl ve kara çoraklaşan topraklar.
3. Boz-orman toprakları.
4. Koyu-boz topraklar.
5. Boz topraklar.
6. Çoraklaşan-boz topraklar, çorak ve çimen topraklar.
Çankur-Alatau dağ sistemi de Tyan-Şan dağ sistemine aiddir. Şurada dağın aşağı eteklerinden yukarıya kalhdıkca toprak örtüyü kayd etdiyimiz gibi biri-birini evez edir. 600 metre kadar çoraklaşan boz topraklar, çorak ve kumsal topraklar yayılmışdır.
600-800 metrde kuru-yücelik bölgesının kestane toprakları kalkınma şulmuşdu. 800-1200 metre karamtıl topraklar. 1200-2000 metre karamtıl dağ çimen toprakları. 2000-3000 metrde alp ve subalp çimenlerin torflu ve yuyulmuş dağ-çimen toprakları. Şurada da Orta Asiyada olduğu gibi ormanlik olmadığına göre, podzol topraklar kalkınma tapa bilmemişdir.
Sibiriya dağları: Sibiriya ve uzak doğu dağ sistemlerinde dağ-çimen toprak bölgesı kalkınma tapa bilmemişdir. Şuranın bütün dağları ormanliklerle örtülmüşdür. Ancak yüksek dağ zirvelerinde çıplak sahalere tesadüf olunur ki, şuranın da menzeresi Guzey tundralarını özünde eks etdirir. Aşağıda Sibiriya dağlarının esas bölgelerini karakterize edek:
Altay: Altay dağ sistemi çok gen dağ yaylalarının kalkınmaı ile karakterize oluna biler. Çeşitli toprak örtüyüne malikdir. Şurada esas toprak tiplerinden:
1. Kara topraklar.
2. Tipik kara topraklar.
Yuyulmuş kara topraklar.
Podzol kara toprakları göstermek olur. Altayın güney hissesinde tehminen 44° guzey eteyinde zayıf çoraklaşan kestane topraklara tesadüf etmek olur.
Orman bitkilerinin altında ise podzol ve değişilmiş kara topraklar yerleşmişdir. Nehayet, bazı dağ yüksekliklerinde nadir hallarda dağ tundralarına da tesadüf olunur. Şurada esasen yosun ve mamır gibi iptidai bitkiler kalkınma etmişdir.
Sayan: Sayan dağ silsilesinde Sibiriya dağları sistemine dahildir.
Sayan dağları batı ve doğu olarak 2 büyük hisseye ayrılıyor.
Batı Sayan dağları Teles gölünün doğudan başlayarak Altay dağlarına doğru uzanıyor. Şu dağlar ekseren granit kayaları ile örtülmüşdür. Genelde, Sayan dağlarının toprak örtüyü aşağıda kayd ettiğimiz gibi karakterize olunuyor:
Sayan dağlarının aşağı dağ etekleri ve vadileri kara topraklarla örtülmüşdür. Dağların guzey yamaclarında yıkanmış kara topraklar kalkınma bulmuşdu. 600 metr yücelikde ise podzol bölge başlayarak, orman bölgesının yukarı sınırına kadar kalkıyor. 1600-2000 metr yücelikde ormanlik kalkınma bulmadığına göre şura Tundra bölgesı ile evez olunuyor. Tundra bölgesınde zayıf kalkınma bulmuş iptidai tundra topraklarından başka torflu-bataklı ve bataklı çimen toprakları kalkınma etmişdir. Sayan dağların ekser arazisi ise podzol topraklarla örtülmüşdür.
