SSRİ TOPRAKÇILARIN 5 ÜMUMITTIFAK NÜMAYENDE KURALTAYININ HİSABAT TEZLERI .
Мinsк 1977
Azerbaycan SSR İA Toprak ve ziraf kimya enstuti
Kür-Araz ovalığında çorak topraklar ın yıkanması ve köy tasarüfatı bitkileri nin ekilmesi son zamanlar hızlaşmıştır.Şu zaman Hazar denizine ayrılmış büyük miktarda çeşitli dereceli (1,2mlrd.m2)mineralaşmış suların kollektor-drenaj şebekesi süzgecden geçiriliyor. Kür-Araz ovalığında çorak topraklar ın yıkanmasıda ve köy tasarüfatı bitkilerin becerilmesinde su mineral sular yetmiyor.O zaman bunca suyun denize akıdılması hiç cür doğru sayılamaz.Bunu önemseyerez çorak toprakların yıkanmasında kullanmak amacıyle deneme işleri yapılmıştır. Bu maksadla yalnız kollektor sular değil ,hem aynı zamanda Hazar denizinin suları da kulanılmışdır.Yıkanmak için şu sular hem temiz şekilde ,hem de irmak sularıyla katışım(1:1 1:2) şekilde verilmlştir. Suların tuzlarının ve minerllarının terkibi aşağdakı gibi karakterize edilmiştir:
Новая страница 6
Sular
Kal.sıklığı
CO3
HCO3
Cl
SO4
Ca
Mg
Na+K
Kürün
0,784
yox
0,156
0,121
0,249
0,067
0,035
0,114
Коlletor
27,460
0,024
0,518
4,863
13,214
0,442
1,227
6,864
Hazarın
13,140
0,024
0,195
5,076
2,970
0,314
0,780
2,966
Mineral suların yıkanmada kulanılmasından net sonuclar almak amacıyla 3 dafa tekrarla laboratoruvar tecrübeler yapılmışdır.( yüksekliği 20sm,diametri 3sm olan düralüminiy borularda)Denemede büyük hacimli(1,55) ve az sugeçirme(0,1m\gün.) yeteneyi Şirvan düzünün killi toprağın üst 15sm katı kullanılmıştır.(fiziki kilin terkibde hacimi 74,4%)Topraklar çok çorakdılar(Na23,3%),çok tuzludurlar(2,4% tuz),karbonatlı(3,22%) azhumusludur(1%),allçıya dayanıklıdılar.(5,83%).....................................................................................................Toprağın tuz terkibi klorlu-sulfatlı –kalsili-natrilıdı. Kaydolundu ki,toprakların killi olmasına ve sugeçirme yeteneyinin aşağı olmasına rağmen .mineral sularla yıkanma toprakların tuzdan temizlenmesinde büyük önem kasbediyor.Ve hem de çoğu zaman mineral sular irmak sularına nisbette daha çok tuz çıkarıyor.Böyle ki,yıllık filtrden toprpakdan deniz suları 180,3k\l,kollektor sular 144,5k\l,irmak suları_Kür)toplam 107,7k\l .tuz çıkarttılar. Taxminen aynı durum iyonların çıkarlmasında da müşahede ediliyor.İkinci filtrler 2-3 dafa az çıkarırdılar.Mineral sularla çıkarılan tuzların nisbeti ilk filtrdə olduğu gimi kalıp. Filtrlerde dominant vazifeleri SO4Na+K və Cİ tuz komponentleri teşkil ediyor.
Kaydidek ki,üçüncü filtrin başlamında ümumi norm un yarı hissesin de çoğu kullanılası suyun toprakta haraketi zayiflayir ve su geçirilme minimuma kadar eskilıyor.(0,1-0,2 ml\gün.) Bu hal tekce mineral sularla tecrübelerde izlenilmiyor.Hemde irmak suyu ile de aynı durum izleniyor.Tecrübelerin öncesinde mineral suyun filtrasiya sının miktarı daha fazlaydı(kollektor sularla ve deniz suyu ile yıkananda2,7-3,0 ml\gün ve bunların irmak su ile karışigı 2,3-4,7 ml\gün.)teşkil ediyordu.Lakin irmak suyu ile yıkananda eskiliyor.Bu hal ve kalıkların çok kalması bizi o fikre düşürdü ki,topragın yıkanmasını hemin su ile(üçüncü PPV) kes devam etdirelim ve toprağın filtrasiya yeteneyini iyleştirelim. .Bununla bağlı toprağın yüzürine alçı ve üretim atıkları(ÜMO ve OMO) gibi kimyasal islahediciler sepildi ki.şunlar;n terkibine demirin ,alüminiyin ,bakırın kükürtturşulu tuzlar(ÜMO) ,alçı ve orgi birleşmeler dahil.Her islahedici 15t\ka hisabıyla toprağa dahil edildi.Bu toprağın su geçirmə yeteneyini keskin kaldırdı.Alçının yeritilmesi filtrasiyanı ilkin duruma döndürüyor.Amma ÜMO ve OMO ise onu kaldırırdı.
Bununla baglı tuzların deniz ve kollektor suları ile çıkarılması üçüncü filtrasiyada daha yüksək oldu.Dördüncü filtirasiya zamanı toprağın sugeçirme yeteneği çok yükselmişdi.Ancak tuzların çıkarılması aşağı düştü.Bu güman ki,toprağın çabuk eriyen tuzlarının tükenmesi ile yorumlanıyor.Buna denem toprakların yıkanmadan sonrakı tuzlaşması da isbatlıyor.
Belirlendi ki,suların mineralaşma derecesinden asılı olmayarak topraklar aynı derecede tuzdan temizlendi.Toprakdan 1,1-1,2% tuz çıkarılıp.Yıkanmadan sonrakı tuzlaşma 1,2-1,3%. teşkil ediyor.Eger önemsisek ki,toprakda kalan tuzlar asasen ziyansız tuzlardır ve terkiblerindeki toksit tuzlar yalnız 0,1-0,2%,demek toprakların yıkanmasını praktik değerini kayd etmek olur.Toprağa yeridilmiş kimyasal islahedicilerin yardımıyla minerallaşmış sularla yıkanma zamanı toprak tuzlaşmadı.Aksine onların önemli derecede neytrallaşması oluştu.Yıkanmadan sonra hem net,həm nisbət degeri yudulmuş sodiumun eskildi.Deniz suyu ile yıkanmadan sonra toprak demek olur ki,tamamen neytrallaştı.Yudulmuş sodiumun miktarı 23,3-den 3,5-5,3% -dek eskildi.
6-7%-e kadar, bazen 8-9%-dek yudulmuş sodium eskildi Kür suyu ile yıkanma variyantı ve onun deniz suyu ile katışım ve öylecede kollektor sularla yıkanma zamanı .Mühüm derecede yudulmuş sodiumun çoğu miktarı Kür suyunun kollektor sularla katışım ile yıkanmadan sonra ( 10-13%-a kadar) kalmışdı.Bir fikir dikatı celp ediyor ki, suyun istenilen durumda kullanılması 2,5-3,0 dafa yudulmuş sodium net halda çokaldı ki, toprağın kalsi ile bolluğuyla yorumlanıyor. рН ortamının değeri 0,8-1,0-a kadar eskiliyor.
Böylece aydın olur ki,Şirvan düzünün ve Hazarın minerallaşmış kollektor suları ile killi çorak topraklarının şumlama yıkanma rejiminde yıkanması mümkün . Şu sular yalnız kumlu toprakların sağlamlaştırılması için değil,hem de Kür-Aras ovalığının killi karbonatlı ve alçılı çorak topraklarında da kullanılması mümkün.
