Özet
Topraklarda tuzların difuziyonu nun değişim kanunauyğunluklarının belirlenmesinin nezeri ve gündem tarafından çok mühümdür. Lakin yine de, topraklarda tuzların difuziyon gidişatının öğrenilmesi çok az tetkik edilmiştir. Şu sahada olan bazı işler, asasen, gübre tuzlarının öğrenilmesine ittihaf olunmuştur. Tuzların toprakda haraket etmesine hidrodiffuziyon kanununun tedbik edilmesinde ilk önce A.F.Lebedev ve B.A.Çernov çaba göstermişler.
Biz çöl tecrübe işleri neticesinde belirledik ki, delüvial şekilde çoraklaşmış toprakların sulama ortamında ve hem de doğal ortamda tekrar çoraklaşmasında tuzların difuzyonun rolu duyulacak derecededir. Bu gidişatı miktarı olarak ne derecede etkilendiğini belirlemek için tecrübe işleri yapdık.
Tecrübə kabulolunmuş ümumi üsul üzre Gürovdağ bölgesinden alınmış boz-konur toprakda NaC1 tuzu ile yapılmıştır.
Tecrübe farklı derecede rutubetlenmiş topraklarda yapılmışdır. Toprakların rutubetenme derecesinden asılı olmayarak diffuziyon gidişatı tuzların ürüne haraketetme kanunauyğunluğuna ve demek ki, Fikin hidrodifuziyon kanununa tabi olmuştur (2-ci çizilgene ve 2-ci şekle bakın). Lakin yine de rutubet miktarının artması tuzların difuziyona uğramasını şiddetledirmiştir. Tecrübe yapılan variyantların hepisinde 15 gün boyunca tuzların difuziyonu tecrübe silindrinde olan toprakların tüm katlarını ahate etmiştir, ancak şu halde difuziyona uğrayan tuzun miktarı zayif rutubetlenmiş toprağın üst katında az, şiddetli rutubetlenmiş toprağınkında ise çok olmuştur. Böyle bir nisbet öylece de 30 ve 60- günlük tecrübelerde belirlenmiştir. Toprakda rutubetin artması, aynı zamanda, difuziyon emsalının artmasını da etkilemiştir. Böyle ki, zayıf derecede rutubetlenmiş (16,5%) toprakda zamandan asılı olarak tuzların difuziyon emsalı 0,133-0,201 sm2/sut arasında değişmişse, rutubeti 21% olan toprakda şu gösterici 0,179-0,343 sm2/sut olmuştur. Böyle bir artım tecrübenin başka varyiantlarında da belirlemiştir. Tuzların difuziyon tecrübesinde belirledik ki, silindrde olan rutubet adeten tuz olulmuş toprak katına doğru haraket ediyor.
Tecrübeler sonucu malum oldu ki, delüviyal şekilde çoraklaşmış topraklarda tuzların difuziyon emsalı çok fazla büyükdür ve bu, toprağın rutubetlenme derecesinden ve fiziki hassesinden asılı olarak değişiyor.
Yukarıda söylenenlerden böyle sonuca varırız ki, delüvial şekilde çoraklaşmış toprakların tuz profillerinin oluşmasında tuzların diffuziyonun rolu oldukca büyükdür. Şu topraklarda yapdığımız çokyıllık araştırmalar soncu şu neticeye varırız ki, şurada difuziyon gitişatının oluşumu için toprakların elverişli su-tuz rejimi vardır.
