Podzol bölgesı çok nemişli olduğuna göre şurada yağmur solucanı, köstebek ve çöl sıçanları daha çok yailmışdır.
Bölgenın rölyefi çok mürekkebdir. Şuranın sethi çok alçak ve yüceliklerden ibarettir. Rölyefin böyle değişiken olması toprağın yüzerine düşen nemliyin çeşitli şekilde yayılması için uyğun ortam yaratıyor. Daha doğrusu, alçak çala yerlerde nemlik çok, hündür tepelerde- ise nisbeten nemlik az tutuluyor. Şu nedenden de, biz podzol bölgesınde çok çeşitli toprak tipleri nin değişmelerine tesadüf ediyoruz. Yukarıda kaydettiğimiz toprak emele getiren amillerden asılı olarak, şurada ancak podzol topraklar kalkınma bulmuşdır. Genelde, şu bölgenın podzol topraklarının bazen orman bitkilerinin altında, bazen çimen bitkilerinin altında kalkınmasından asılı olaraz şuranın toprakları:1. orman podzol topraklar.2. çimen podzol topraklar adlanan iki böyük grupa ayrılıyor. Şundan başka şu topraklarda podzollaşma gidişatinin geçmesi ile elakedar olarak, her iki grup topraklar yarım tiplere de ayrılıyor:
1. Çimli – podzol topraklardır: - Şu gibi topraklarda podzol katı daha çokdur.
2. Zayıf ve orta podzollaşmış topraklardır: şu gibi topraklarda podzol katı ayrı-ayrı leke şeklinde göze çarpıyor.
3. Şiddetli- podzol topraklardır: - şu gibi toprakların ellüviyal katı tamam ağımtil podzol katından ibaretdir.
Mekanik terkibine göre podzol topraklar killi, killice kumsal ve kumlu topraklar olarak, biri-birinden farklanıyorlar. Podzol bölgesınde genelde topraklar iki esas kayalar üzerinde kalkınma bulmuşdır. Şunların birincisi killice moren çöküntülerdir. İkincisi ise kristallik kayaların alınma mahsuludur. Kayd etmek gerekiyor ki, podzollaşma gidişati torpağın mekanik terkibi ve ana kayaların karakterinden asılıdır. Mekanik terkibine göre yüngül kumsal topraklarda killi topraklara nisbeten podzollaşma gidişati şiddetle geçiyor. Moren çöküntüleri yüzerinde töremiş olan topraklarda podzollaşma gidişati lös kayaları yüzerinde törenen topraklara nisbeten şiddetle geçiyor. Nehayet bitki örtüyünde karakterik podzollaşma gidişatını bilavasite etkiliyor . Aparılan tedkikatlar sonucu aydın olmuş ki, en tipik podzollaşmış topraklar orman bitkilerinin altında kalkınma bulmuşdır. Çimen bitkileri ise podzollaşma gidişatini nisbeten zayıf geçiriyor.
Podzol topraklarının morfolojisi.
Tipik podzol topraklarda torpağın genel görünüşünde aydın, bir-birinden keskin süratta ayrılmış genetik katlara tesadüf etmek oluyor. Şurada yukarı “A” katına çürüntü-ellüviyal, “B” katı ellüviyal, “C” katı ise-illivüyal katıdır. Podzol topraklarda iki aşağıdakı “B”, “C” kat, siyahkterik katlardan sailıyor. Ellüviyal “B” katı podzol topraklardan ağımtil kar renginde olub, yukarı çürüntü katdan keskin süretde ayrilır. İllüvial “C” katı ise yukarıdan yıkanmuş demir birleşmelerinin şu katda çökmesidir. Şuna göre de, demir birleşmeleri ayrı-ayrı yuvacıklarda illivüyal katda sepelenmişdir.Şu kata ortşteyin katı değiliyor. Şübhesiz ki demir birleşmelerinden asılı olarak illivüyal katın rengi sarımtil, bazen kırmızımtrak olur. Orta hesabla humusun miktarı bir-4%-e kadar olur. Toprak mehlulunun tepkimesı turşudur. Podzol bölgesınde, hüsusen şu bölgenın doğu hissesinde introbölge topraklardan olan bataklık topraklarını kayd etmek olar. Şurada şu gibi toprakların töremesi rölyefin çok girintili-çıkıntilı olması ve yağıntının üstünlüyünden asılıdır. Bataklık topraklar podzol toprakların arasında yayıldığı için, şunlarda az ve ya çok derecede podzollaşdırilmışdır. Şu tipde torpağa podzollaşmış bataklı topraklar değiliyor. Podzollaşmış bataklı toprakları hüsusiyyetlerinden biri, illivüyal “C” katında kalan (Fe O) katı olmasıdır.
Podzollaşma gidişatinin mahiyyeti.
Podzol bölgesının tebii ortaminden asılı olarak şurada toprak emele gelme gidişati de hüsisi bir siyahkter alır. Şu topraklar orman altında kalkınma ederez daimi yağıntı ve buharlanma etkiinden il boyunca şu topraklar nemlik ıle doymuş ve yıkanma gidişati etkii altında meruz kalırlar. Topraklar daimi yıkanarken bir tarafden podzol toprakların terkibinde olan mineral maddeler o biri tarafden orgi maddelerde üst katlardan aşağı katlara yıkanur. Birinci növbede hell olunan birleşmeler ve daha sonra CaCO3 ve Mg CO3 gibi zor hell olunan birleşmeler yıkanur. Şu gibi ormanlarda bitki katları çürüme neticesinde turş humus emele getirir. Tedricen şuna benzer turş mehlulların toprak katından süzülmesi ile, Ca, Mg katyonlarının toprakdan yıkanması şiddetlenir. Böylece, toprak layında Ca, Mg birleşmeleri azaldıkca, sular vasitesile torpağa geçen hidrogen iyonunun etkisi daha da artıyor. Hidrogen iyonu torpağın dahilinde özüne eks katyona rast gelmediyine göre, torpağın yutma kompleğine yerleşir ve böylece şu gibi topraklar esaslarla doymamış toprak tipine oluşuyor. Hidrogen iyonu toprak mühitinde turşuluk tepkimesı yaradır. Şu turşuluk torpağın yutma kompleğine etkiliyerez, onun mühkemlenmesini kaybettip git-gide parçalanmasına neden oluyor. Yutma kompleğinin mineral hissesi derin değişmeler geçiriyor. Şurada olan alimo ve Fe silikatlar parçalanarak sade Fe2 O3, Al2 O3 ve Si O2 birleşmelere ayrılıyor. Orgi turşuların etkisinden allüminium ve ferrum birleşmeleri ve Ca, Mg, K birleşmeleri torpağın üst katından aşağı katlara yıkanır. Şu birleşmeler hüsusen demir birleşmeleri podzol toprakların illivüyal katında çökerek, dediyimiz ortşteyin birleşmelerini töredirler. Si O2 birleşmesi ise yukarı katda (ellüviyal) amorf şeklinde cökerek, hüsusi ağımtıl renginde podzol katı emele getirir. Böylece demek olar ki, şu toprakların podzol katlarının emele gelmesi ancak yutma kompleğinin parçalanmasından ve Si O2 maddesinin toplanmasından ireli gelmişdir. Podzol toprakların turşuluk tepkimesı toprakda orgi maddelerin ve humusun da itkisine neden olur. Şu nedene göre de podzol toprakların üzerinde yatan bitki kalıklarına bahmayarak humusun miktarı birden -4% kadar olur. Podzol topraklar köy tasarufatında böyük rol oynayor. Şuna göre de, şu toprakların hassesini iyileşmesi için bir çok kimyasal tedbirler geçiriliyor. Köy tasarufatı bitkileri için zererli olan podzol toprakların yüksek turşuluğudur. Şuna göre de, şu turşuluğu nötrlaşdirmek için yutma kompleğinde oturan hidrogen iyonunu başka bir katyon ile evez etmek gerekiyor. Aparılan denemeler sonucu belirlenmiş ki, podzol toprakları iyilaşdırmek için onları belli zamanlarda ehengleşdiriyorlar. Ehengde olan Ca katyonu hidrogen iyonunu yutma kompleğinde evez ederek tedricen toprak strukturunun iyilaşdırilmesıne, tepkimenın nötrleşme sıne neden oluyor. Böylece, podzol topraklar köy tasarufatı için yararlı medeni topraklara oluşuyor.
Siyah tipli topraklar.
Podzol bölgesının güneyi doğu hissesinde düzenlik bölgesı yerleşmişdir. Şu bölgede esas kalkınan siyah tipli topraklardır. Bozkır bölgenın sahesi 2 milyon yarın km2 beraberdir. Şuna göre de, siyah tipli topraklar podzol tipli topraklara nisbeten SSRİ erazisinde az yer tutuyor. Şu bölgenın iklim ortami çeşitlidir. Güzey yarım hissesi mülayim soğuk, güney yarım hissesi ise mülayim sıcak nisbeten kuraklık iklimine malikdir. Orta hesabla yağıntının miktarı 420-500 mm-e kadar, orta illik derece ise 6°-8° oluyor. Şu bölgenın iklim ortamı toprakda olan maddelerin yağıntı vasitesile yıkanmasına ortam yaradır. Şuna göre de siyah tipli topraklarda bazen aşağı katlarında NaCl, KCl ve Na2 SO4 gibi tuzlara tesadüf olunuyor. Şundan başka “beyaz gözcükler” içinde CaCO3 birleşmeleri yayılmıştır. Siyah topraklar esasen lös ve lösebenzer kayalar üzerinde kalkınma bulmuşdır.
Bölgenın güzey hissesinde ise moren çöküntüleri siyah topraklar için ana kaya sayılıyor. Nehayet bölgenın kenar güney hissesinde Azov denizi sahilinde çoraklaşan killi kayalar ve Zakafkaziyada (Ermenistan) bazalt kristallik kayalar üzerinde siyah toprakların töremesi kayd olunmuşdur. Lös ve löse benzer kayalar siyah topraklar için en tipik kayalardan sayılıyor. Çünki lös kayaları CaCO3 birleşmeleri ile zengin olduğuna göre şu kayalar üzerinde törenen topraklarında da yutma kompleği daima kalsi katyonu ile doymuş halda olur. Bölgenın rölyefine gelince, güzey hissesi, çok girintili-çıhıntilı, güney hissesi ise hamar düzgün rölyefe malikdir. Şu bölgenın şu gibi sakin olması toprakların yıkanması için uyğun ortam yaratıyor. Gen tedkikatlar sonucu belirlenmiş ki, şu bölge eski zamandan beri ormansız olmuşdur. Şuna göre de siyah toprakların emele gelmesinde orman bitkisi deyil steb bitkisi esas rol oynayor. Bölgenın düzenlik bitkileri çok çeşitlidir. Bitki örtüyüne göre iki yarım bölgeye ayırılıyorlar. Güzey yarım bölgesınde çimen bitkileri, güney yarım bölgesınde ise tipik bozkır bitkilerden “düzenlik” bitkileri yayılmışdır. Siyah toprakların humus maddesi ile zengin olması şu bölgede yıl boyunca otlu bitkilerin çok miktarda kalıkları ile yorumlanıyor . Şundan başka düzenlik bitkilerin çok gen kök sistemi olduğuna göre orgi kalıkların miktarına daha da artıyor. İklimin uyğun ortamı şu gibi zerif bitki kalıklarını tedricen çürüderek tamamile humusa oluşuyor. Düzenlik bitkilerin gen kök sistemi toprak layını eninden ve derinliyinden geçerek, torpağın denevarı strukturunun emele gelmesinde büyük rol yapır. Tipik siyah topraklar için aşağıda kaydettiğimiz elametlerden sayılıyor.
1. Siyah toprakların çürüntü maddelerle zengin olmasıdır. Tipik siyah toprakların humusu bazen 18-20% kadar olur. Şu toprakda humusun yüksek olması, bir tarafden bitki kalıklarının yıl boyunca toprak üzerine düşmesi, o biri tarafden ise şu bölgenın iklim ortamından asılı olarak humuslaşma gidişatinin üstün geçmesi ile yorumlanıyor . Siyah toprakların humusunun terkibinde çok yer tutan humin turşularıdır. Bildiğimiz gibi, humin turşusu genelde humusa belli devamlık verdiğine göre siyah torpağın humusu yıkanma gidişatina meruz kalıyor.
2. Siyah toprakların mineral maddesi ile zengin olmasıdır. Yukarıda kaydettiğimiz gibi siyah topraklar lös ve ya löse benzer kayalar üzerinde törenmişdir.
Şuna göre de siyah topraklar şu gibi ana kaya nın seciyyesinden asılı olaraz terkibine de mineral maddeleri ile zenginleşirler.
3. Siyah torpağın esaslarla doymuş olmasıdır. Şu toprakların yutma kompleğinde Ca katyonu yerleşmişdir. Siyah toprakların esaslarla doymuş olması CaCO3 birleşmeleri ile zengin olan ana kaya ile yorumlanıyor . Bütün siyah toprak bölgesı batıdan güney doğuya haraket ettikce çeşitli doğal ortama malik oluyor. Şu ortamdan asılı olarak genelde bütün bölgenı aşağıda kaydettiğimiz ayrı-ayrı siyah toprak tiplerine parçalamak mümkündür:
1. Değişilmiş siyah topraklar.
2. Yıkanmış siyah topraklar.
3. Tipik siyah topraklar.
4. Adi siyah topraklar.
5. Güneyi siyah topraklar.
6. Azov sahili siyah topraklar.
Yıkanmış siyah topraklar.
Yıkanmış siyah toprakların humusu 4-6%-e kadar olur. Humus katının kalınlığı ise 30-40 sm-den kalın olmuyor. Yıkanmış siyah topraklar bölgenın güzey hissesinde nazik bir kuşak şeklinde yerleşmişdir. Şuranın iklim ortamı nisbeten nemli olduğuna göre, yılin çok hissesi şu topraklar yıkanma gidişatine meruz kalıyorlar. Şuna göre de, şu topraklar tedricen humus maddesini kaybettip, Ca, Mg birleşmeleri bahımından zayıflıyorlar.Bu nedenle, böyle topraklara yıkanmış siyah topraklar deyğliyor.
Tipik Siyah Topraklar.
Şu topraklar bölgenın büyük bir sahasını tutuyor. Şu topraklara esasen Beyazrusiya, Ukrayna, Voronej, Penza gibi memleketlerde tesadüf olunuyor. Tipik siyah toprakların karakterik elametleri yüksek miktarda humusun olmasıdır.
Orta hesabla humusun miktarı şu gibi topraklarda 14-16%-e kadar humus katının kalınlığı 1-1,5 metre yetiyor. Karbonat birleşmelerinin çok az halda tip siyah toprakların ancak aşağı katında tesadüf etmek olar. Tepkime nötrdır. Hell olunan zerer verici tuzlara tipik topraklarda tesadüf olunmuyor.
Adi siyah topraklar.
Şu topraklar tipik siyah topraklar ile, güney siyah topraklar arasında geçid bölgesını teşkil ediyor. Şuna göre de şu toprakların morfoloji elametlerinde bazen tipik, bazen güneyi siyah topraklara aid olan morfoloji elametler göze çarpıyor. Adi siyah topraklar tipik siyah topraklara göre, ister humusun miktarı ve isterse de humus katının kalınlığına göre çok keskin sürette farklenıyorlar. Böyle ki, humusun miktarı 6-10% ,humus katının kalınlığı 40-50 sm-den artık olmur.
Güney siyah topraklar.
Şu topraklar siyah topraklar bölgesının güney kuraklık hissede yerleşmiştir. Doğal ortamdan asılı olarak, güney siyah toprakların humusu 4-5%-den yüksek olmuyor. Humus katının kalınlığı ise 40-45 sm-e kadardır. Güneyi siyah topraklarda karbonat birleşmelerine üst katta böyle tesadüf olunuyor. Toprağın tepkimesı ise zayıf kelevidir. Seciyyevi olarak güney siyah torpağın “C” katında alçı çöküntülerine tesadüf etmek oluyor. Şu gibi yeni töremeler bazen kristallik nökte şeklinde, bazen ise nazik damar şeklinde yayılmıştır. Güney siyah topraklar ekser halda löse benzer ve bazen çoraklaşan killer üzerinde töremesi kayd olunmuşdur. Şuna göre de, güney siyah topraklar üzerinde ayrı-ayrı leke şeklinde çoraklaşan siyah topraklar da yayilmışdır.
Azov sahili siyah topraklar.
Şu gibi siyah topraklar Azov denizi doğu sahilinde başlayarak, Kafkaz dağlarının doğu eteklerine kadar uzanır. Humusun miktarı 5-6% ve humus katının kalınlığı ise 1,5-2 metre kadar olur. Nisbeten humusun azlığından asılı olarak, Azov sahili siyah topraklarda konur ve koyu boz rengde oluyor. Güney siyah topraklar bu gibi topraklar da CaCO3 birleşmeleri ile zengindir. Böyle ki, ayrı-ayrı nökte ve yahud damar şeklinde CaCO3 birleşmelerine torpağın üst katında tesadüf etmek olur. Şu gibi topraklar ekseren Rostov ve güzey Kafkazda yayılmışdır.
Değişilmiş siyah topraklar.
Siyah toprakların değişilmesi harici amillerin etkiinden ireli gelmişdir. Değişilmiş siyah topraklar bölgenın güzeyi kenar hissesinde podzol bölgesının konşuluğunda yerleşmişdir. Podzol bölgesında ormanlikler tedricen bozkır bölgesını basdığına göre şurada olan topraklarda orman bitkileri derinden değişdirir.
Bildiyimiz gibi, orman örtüyü birinci növbede bölgenın iklimi, ortamini değişdirecekdir. Orman örtüyü toprakda olan nemliyi artırır, elece de toprak üzerine düşen yağıntının toprak tarafinden tamam menimsemesi için uyğun ortam yaradır. Şuna göre de, şu nemliyi geçmiş siyah topraklarda derin değişmeler yaradır. Birinci növbede nemliyin etkii altında siyah toprakların çürüntü maddeleri daha da parçalanarak yıkanmağa başlayır. Toprakların humusu get-gede azalır, üst katın ise şu nedenden rengi daha da açilır. Daha sonra nemliyin etkiinden podzol topraklarda olduğu gibi, siyah topraklarda da nötr tepkimesa turş tepkimeya çevrilir. Şu tepkimenın etkii altında yutma kompleğinin silikat ve alimo silikat hissesi sade birleşmelere ayrilır. (SiO2 Al2 O3 , Ca, Mg ve ilahır). Şurada parçalanmış Al, Fe birleşmeleri yukarı katdan yıkanarak aşağı katda toplana bilir. SiO2 birleşmesi ise yukarı elüvial katda toplanması başlayır. Şu hal podzol toprakların emele gelme gidişati gibi ohşar bir haldır. Şu gidişat davam etdikce, SiO2 birleşmesi değişilmiş siyah toprakda artdıkca, şu topraklar podzol topraklara çevrile bilir. Şuna göre de, değişilmiş siyah topraklardan törenen podzol topraklara tekrar podzol topraklar deyilir.
Ehemiyyeti: (siyah tipli toprakların) siyah tipli topraklar maddelerle zengin olduğuna göre, eyni zamanda hava su rejimi kifayet kadar olduğuna göre, başka topraklara nisbeten en mahsuldar topraklardan sailıyor. Şu toprakların müsbet cehetlerinden biri de, çok kalın humus katının olmasıdır. Şuna göre de, bitki kökleri öz şuı için müvafik ortam bulmuşdır. Siyah topraklar ister orgi ve isterse mineral maddeler ile zengin olduğuna göre süni gübrelere ehtiyacı yohdur. Şu torpağın mahsuldarlığını artırmak için mümkün kadar torpağın nemliyini mühafize etmek gerekiyor. Şu da süni süretde torpağın üzerinde kar örtüyünü sahlamak ve vahtında şumlama aparmakla mümkün olur.
Sehra düzenlik tipli toprakların emele gelmesi.
Siyah toprak bölgesının güney ve güney doğu hissinde gen bir yulak şeklinde serha-düzenlik ve yahud kuru düzenlik bölgesı yerleşmişdir. Şu bölgenın iklimi kontinental iklimdir. Böyle ki, yay uzun müddet isti, kış ayları ise kısa soyuk olur. Havanın mütlek nemliyi de, nemliyi de azdır. Şurada çok esen daimi külekler bölgenın kuraklığını daha da artırır. SSRİ erazisi dahilinde sehra-düzenlik bölgesı aşağı Volka boyu, Kazağıstan ve Azerbaycanın doğu hissesini tutur. Şundan başka şu bölge Kafkaz dağlarının eteklerinde ve Krımda da kiçik erazini tutur. Şu bölgenın toprak örtüyü çeşitlidir. Esas yayilmış toprak tiplerinden, sehra düzenlik bölgesında kestaneı, konur ve boz toprakları kayd etmek olar.
Coğrafi cehetden kayd etdiyimiz toprak tipleri bölgenın içerisinde çeşitli sahe tutur. Sehra-düzenlik bölgesının en güzey kenarında kestaneı topraklar, nisbeten güneyda konur ve bölgenın güney kenarında ise boz topraklar yerleşmişdir. Şunda başka bölgenın iklimi ortaminden ve ana kayaun terkibinden asılı olarak şu topraklar üzerinde tala-tala, çorak ve çoraklaşan topraklarında yailmışdır.
Kestaneı ve konur topraklar.
Şu tipli topraklar sehra düzenlik bölgesının böyük bir hissesini tutur. Şu tipli topraklara Krımın güzey hissesinde, Azov ve Siyah deniz sahilinde, Güzeyi Kafkazın doğu hissesinde, aşağı Volka boyunda, Güzeyi Kazağıstan ve Özbekistanda rast gelinir.
SSRİ erazisinin doğu hissesinde ise şu topraklar Ural, Altay, Balhaş gölü etrafında, Turan düzünde ve daha sonra Şuryatiyada ve Monkoliyada yailmışdır. Düzenlik yerlerden başka konur, kestaneı tipli topraklara Türkmenistanın ve Kırğızıstanın dağlık hissesinde de tesadüf olunur.
Konur kestaneı tipli toprakların yaildığı sahe aşağıdakı tebii ortamle seciyyelenir. Şurada yağıntının miktarı nisbeten azdır (200-350 mm). En yüksek orta yıllık dereceye malikdir. (20-25º) esas ana kaya kırmızı konur kil, lös ve Hazer denizinin çöküntüleridir. Şu kayalar lös kayalarından başka terkiblerinde çok hell olunan tuzlar vardır. Bitki örtüsü siyah toprak bölgeye göre çok zayıfdır. Kestane topraklar üzerinde düzenlik bitkileri, konur toprak üzerinde ise sehra bitkileri yayılmışdır. Bitki kalıklarının azlığından ve iklimin kuraklığından asılı olaraz şu kalıklar tamamen çürüme gidişatina meruz kalmayıp çabuk minerallaşdığına göre şu topraklarda da humus nisbeten az emele geliyor.
Yer sethinin kuruluşu hamar ve zayıf dalğalı düzenliklerden ibaretdir.
Şu düzenlikler üzerinde çarpmaz-, hırda eniş-, çala ve tepecikler de ayrılmışdır. Şu gibi küçük rölyefler kestane ve konur toprakların töremesinde böyük rol yapır. Çünki küçük çala ve tepecikler nemliyin her bir yerde beraber miktarda yayılmamağına neden olarak çok çeşitli toprak değişmeleri ele getiriyor. Şuna göre de şu bölge için seciyyevi torpağın kompleliğidir. Yani çok kısa mesafelerde bir toprak başka bir torpağı evez ediyor. Kestaneı topraklar kendi isimlerini toprakların renginden almışdır. Şuna göre de kestane tipli topraklar için seciyyevi reng koyu kehveyi ve kehveyi reng sayılıyor. Humusun miktarı 3-3%-dir. Humusun miktarından asılı olarak, genelde kestane tipli topraklar: koyu kestane, kestane ve açık kestane olarak, bir-birinden farklanıyorlar. Kimyasal terkibine göre koyu kestane toprakların seciyyevi elametlerinden, humusun miktarının ayrı-ayrı genetik katlarda tedricen azalmasını göstermek olur. Mesela:
“A”, katında humus 4,2 %
“A2” katında 3,2%
“A3” katinda 2,8 %
“B” katında 2,2 %
“C” katında ise 0,9%-dir
Humus katının kalınlığı koyu kestane topraklarda 40-60 sm-e yetiyor. Kestane toprakların yutma kompleği Ca, Mg katyonları ile doymuşdur. Bazen yudulmuş halda Na katyonuna da tesadüf etmek olur.
Şu da kestaneı toprakların çoraklaşanliyini gösterir. Yutma kompleğinde Na katyonun olması toprakların strukturuna etkiliyor . Çoraklaşan kestane topraklarda torpağın strukturunun davamsız olmasına göre, suyun etkisi altında tez bozulub, bazen layvari, bazen ise temiz struktursuz şekline oluşuyor. Konur topraklar kestane topraklardan humusun azlığı ve renginin açıklığı ile farklanıyor. Humus katının kalınlığı konur topraklarda 30-35 sm, humusun miktarı ise 2-3% yüksek oluyor. Humusun konur topraklarda miktarı, kestane topraklarda olduğu gibi yukarı katlardan aşağı katlara geçerken, tedricen eksiliyor. Mesela: “A” katında 1,8%, “B” katında 1,2%, “C” katında ise 0,8%-e kadar olur.
Humusun miktarından asılı olarak, konur topraklar: koyu konur, konur, açık konur olarak, toprak değişmelerine ayrılıyorlar. Konur topraklar kestane topraklara nisbeten tasarufat cehetden daha zayıfdir. Şu toprakların semereli süretde kullamı için, mütlaka yapı gübrelenmeye ve sulamaya büyük ihtiyacı vardır.
Boz topraklar.
Şu topraklar düzenlik bölgesının en güney kenarında yerleşmişdir. Hüsusen boz topraklar orta Asiyada ve Zakafkaziyada gen yayılmışdır. Boz toprakların doğal ortamı aşağıda kaydettiklerimizden ibaretdir. Şurada yağıntının miktarı 100-120 mm., buharlaşma ise çok yüksekdir. Bitki örtüyü nemliyin azlığından kserofit bitkilerden ibaretdir. Hüsusen şurada deve tikanı, yovşan ve tuz seven bitkiler kalkınmıştır. Şurada bitkiler tamamen bir örtük teşkil etmeyib tala-tala kalkınmışlardı. Ana kaya ise şurada lös ve çoraklaşan deniz çöküntülerinden ibaretdir. Morfoloji cehetden boz topraklar çok zayıf kalkınma bulmuşdır. Doğal ortamdan asılı olaraz, boz topraklarda toprak emelegelme gidişati çok zayıf geçiyor. Şuna göre de, dış görünüşüne göre, boz toprakların profilinde, ayrı-ayrı genetik katları seçmek mümkün değildir. Boz toprakların rengi açık boz, ağımtıl olur. Şu da şu topraklarda humusun azlığı ile yorumlanıyor olunur. Orta hesabla boz toprakların humusu bir, iki faiz kadar olur. Bazen ise 1% -den de az oluyor. Boz topraklar esaslarla doymuş topraklardan sayılıyor. Şuna göre de şunların yutma kompleğinde kalsi katyonu yerleşmişdir. Ancak boz toprakların mehlullarında Na katyonu da böyük rol oynayır. Bezi halda Na katyonu üstün olursa boz toprakları çoraklaşanli-boz topraklara döne biliyor. Karakterik olarak sehra düzenlik bölgesınde çorak ve çoraklaşan topraklar yayılmışdır. Şu topraklar şuranın introbölgel topraklardan sayılıyor. Çoraklaşan ve çoraklaşan toprakların şurada emele gelmesi çok tuzlu yeraltı suları nın ve tuzlu kayalar ın olması ile farklanıyor.
Boz topraklarda konur topraklar gibi zayıf topraklardan sayılıyor. Hüsusen boz toprakların gida ihtiyatı konur ve kestane topraklara nisbeten daha da azdır. Şu nedenden de boz toprakların sulanmaya ve azotlu, fosforlu gübrelere böyük ihtiyacı vardır.
Çorak ve çoraklaşan toprakların emelegelme gidişatları.
Düzenlik ve sehra düzenlik bölgesınde ister siyah ve isterse kestane, boz, konur topraklar üzerinde çorak ve çoraklaşan toprakların töremesini yukarıda kayd etmişdik. Akademik Prosolovun apardığı tedkikata göre, çorak ve çoraklaşan topraklar SSRİ arazisindeki toprak sahesinin 10%-ni teşkil ediyor. Çorak-çoraklaşan topraklar SSRİ arazisinde olan kuraklık bölgelarde yayılmışdır. Şu topraklar 1 milyon km2 kadar sahe tutuyor. Esasen böyük sahe tutan Zakafkaziya ve orta Asiyanı kayd etmek olar. Çorak-çoraklaşan toprakların araştırılmasında mühüm yer tutan akademik Hedroyds, Prasolov, Kovda, Dimo gibi alimlerin eserlerini kayd etmek olur. Çorak-çoraklaşan tipli topraklar çok çeşitli toprak değişmelerine malikdirler. Şunlardan en çok yayılanlar: çorak, çoraklaşan ve solod topraklarıdır.
Çorak topraklar: Çorak ve ya tuzlu topraklar yukarı katta en çok tuzlu olan topraklara değiliyor. Şu gibi tuzlar medeni bitkilere çok böyük zerer veriyor. Genelde, çorak toprakların üst katında tuzların miktarı 3%-den artık olur. Çorak toprakların emele gelmesi çok çeşitli ortamda geçiyor. İlk önce çorak topraklarda şu miktarda tuzların emele gelmesinde tuzlu ana kayaların etkisi vardır. Şu gibi ana kayalara Orta Asiyada ve Azerbaycanda Kaspi ve Aral denizinin çöküntülerini kayd etmek olur. Şundan başka şu gibi kuraklık yerlerde esen rüzgarlar tuz tozlarını deniz sahilinden sovurub, toprakların üstlerine çökdürmesine, oyse kendiliğinde tuzların artmasına büyük ortam yaratıyor. Nehayet düzenlik yerlerde çorak toprakların töremesinde tuzlu yeraltı sularının da büyük rolu vardır. Şu gibi kuraklık yerlerde yüksek buharlaşmanın etkisi altında çok derinde olmayan tuzlu yeraltı suları toprak kılcallar vasitesile tuzları yukarı katlarda çökdürüb, çorak toprakları emele getiriyor.
